Armia Czerwona zaatakowała broniącą się przed Niemcami Polskę o świcie (dokładnie o 4.00) 17 września 1939r. Inwazję poprzedziło nagłe wezwanie w nocy polskiego ambasadora w Moskwie Wacława Grzybowskiego przez zastępcę komisarza spraw zagranicznych Władimira Potomkina. Sowiecki dyplomata usiłował wręczyć swemu rozmówcy notę, podpisaną przez Wieczysława Mołotowa. Spotkał się jednak ze stanowczą odmową przyjęcia dokumentu. W nocie była zawarta argumentacja stanowiąca pretekst dla mającej wkrótce nastąpić inwazji wojsk sowieckich na terytorium Rzeczypospolitej. Stwierdzono w niej niezgodnie zresztą z prawdą, że Warszawa została zdobyta przez armię hitlerowską, a ,,państwo polskie i jego rząd faktycznie przestał istnieć”. Wysuwano stąd wniosek, że wskutek załamania się państwa polskiego traktaty zawarte między ZSRR, a Polską (traktat ryski z 1921 roku i pakt o nieagresji z 1932 roku) utraciły swą moc. Innym uzasadnieniem radzieckiej agresji miała stać się rzekoma chęć uchronienia ukraińskiej i białoruskiej mniejszości w Polsce przed skutkami spodziewanej okupacji niemieckiej. Układ niemiecko - radziecki z 28 IX 1939 roku przydzielał stronie radzieckiej Białostocczyznę oraz województwa: lwowskie, stanisławowskie, tarnopolskie, wołyńskie, poleskie, nowogródzkie i wileńskie. Łącznie 52,1% dawnego obszaru II RP. Wkroczenie Armii Czerwonej na ziemie polskie spowodowało niczym nie skrępowany terror, ujawniający się w gwałtach i masowych mordach. Rozrzucano ulotki zachęcające do samosądów nad ,,burżujami” i ,,wrogami ludu”. Ich ofiarami padali nie tylko Polscy oficerowie i żołnierze ale również ludność cywilna. Czerwonoarmiści palili polskie dwory, rabowali mieszkania. W wielu miejscowościach dokonywano masowych rzezi, nie oszczędzając kobiet i dzieci. Na ziemiach okupowanych zaczęła się rusyfikacja ludności polskiej .Język polski zastąpiono ukraińskim i białoruskim, wprowadzono jako obowiązujący radziecki system nauczania, narzucono naukę języka rosyjskiego oraz lekcje wychowania obywatelskiego w duchu doktryny komunistycznej, historii Rosji i Związku Radzieckiego. Ze szkół usunięto krzyże i zakazano nauki religii. Szczególne represje objęły polski Kościół Katolicki. NKWD przeprowadziło aresztowania tzw. ,,wrogich i szkodliwych elementów” tj. wybitnych działaczy politycznych i społecznych, byłych urzędników polskiej administracji, właścicieli ziemskich i przemysłowców. Skazywano ich na śmierć lub długie lata pobytu w obozach pracy. Przymusowo wcielano polskich mężczyzn do Armii Czerwonej .11 października 1939 roku NKWD wydało specjalny rozkaz (001223), zlecający sporządzenie ewidencji operacyjnej elementów kontrrewolucyjnych i wrogich. Posłużyło to do pierwszej deportacji w lutym 1940 roku obejmującej około 220 tys. ludzi. Druga deportacja Polaków na Syberie objęła 320 tys. ludzi, trzecia 240 tys., czwarta ok. 300 tys. Wśród ofiar tych akcji przeważała ludność polska (ok.52%). Objęto nią także innych mieszkańców wschodnich kresów Rzeczypospolitej: Żydów (ok.30%) oraz Ukraińców i Białorusinów (łącznie ok.18%) . W Katyniu pod Smoleńskiem Sowieci wymordowali ok. 4 tys. polskich oficerów. Masowe mogiły odkryli przypadkowo Niemcy w 1943 r. Związek Radziecki winę za tą tragedie zrzucił na III Rzeszę i mimo oczywistych dowodów zbrodni radzieckiej, aż do końca lat osiemdziesiątych starał się podtrzymać wersję winy niemieckiej. Jednym z pretekstów wkroczenia Armii Czerwonej na ziemie wschodnie II RP (o czym już wcześniej wspomniałam) była chęć roztoczenia opieki nad ludnością tzw. Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi. Od samego początku Związek Radziecki kokietował miejscową ludność ukraińską i starał się rozpropagować wersje, że 17 września 1939 roku Armia Czerwona wyzwoliła Ukrainę Zachodnią spod ,,polskiego ucisku”. Dla władz radzieckich charakterystyczne było tworzenie w polityce i propagandzie stereotypu: Polak - przedstawiciel klasy posiadającej, bezlitośnie i okrutnie wykorzystujący ukraińskiego i białoruskiego chłopa i robotnika. Przy tak zwulgaryzowanym podejściu klasowym pomijano wszelkie nie pasujące do niego fakty. Propaganda antypolska prowadzona przez Sowietów znalazła ogromne poparcie wśród Ukraińców w których na nowo rozpaliła się nadzieja stworzenia niezależnej Ukrainy, z pomocą ZSRR. Lecz już w bardzo niedługim czasie Ukraińcy mieli się przekonać, że są tylko ,,niewygodnym pionkiem” w grze Stalina. Jednakże 17 IX 1939 r. ludność Ukraińska witała entuzjastycznie wkraczające wojska radzieckie. Bywały i bramy triumfalne na powitanie. Władysław Dębski pisze tak: ,,odświętnie ubrani, stali we wschodniej części rynku Kisielina Ukraińcy i Żydzi, spodziewając się przyjazdu ,,wyzwolicieli” od strony lasu. Wyczekiwali ze zniecierpliwieniem. Później opowiadali zachwyceni o czołgach i wspaniałej kawalerii, przy której kawaleria polska, to ,,dziadostwo”. To był początek naśmiewania się ze wszystkiego co polskie, uwieńczonego triumfalnym okrzykiem – skończyła się wasza pańska Polsza!”. Nastąpiła wtedy, choć na krótko, ukrainizacja życia społecznego, rozbudowane zostało szkolnictwo z językiem ukraińskim jako wykładowym (także wyższe), powstała sieć ukraińskich stowarzyszeń kulturalno-oświatowych oraz instytucji gospodarczych. Związek Radziecki obejmując władzę na Kresach Wschodnich, stwarzając pozory demokracji podjął kroki administracyjne, których jednym ze skutków było utworzenie Republiki Ukraińskiej z terenów południowych wraz ze Lwowem (Zachodnia Ukraina). NKWD na tym terenie przeprowadziło plebiscyt mający stanowić dowód powszechnej zgody ludności ukraińskiej na przyłączenie się do ZSRR. Przygotowano zamknięte listy starannie dobranych kandydatów. Wszystkich obywateli zobowiązano do udziału w głosowaniu. Wszystkie głosy wstrzymujące się i nieważne, podobnie jak wszystkie formy protestu, potraktowano jako głosy ,,za”. Postępowanie sowieckich urzędników, którzy kierowali całą operacją, pozbawione były krzty wrażliwości na interesy i uczucia nowych podopiecznych. Nikita Chruszczow jako I Sekretarz Ukraińskiej Partii Komunistycznej wspomina bez najmniejszych skrupułów: ,,Moje zadanie polegało przede wszystkim na powołaniu organizacji, które reprezentowały ludność Zachodniej Ukrainy i dały jej szanse opowiedzenia się po jednej lub po drugiej stronie: chcąc się przyłączyć do państwa radzieckiego czy nie? Wybrano delegację na zgromadzenie we Lwowie, które miało rozstrzygać te kwestie(...) Zgromadzenie zbierało się przez kilka dni w atmosferze entuzjazmu i politycznego ferworu. Nie słyszałem ani jednego przemówienia, które wyrażałoby najmniejszą choćby wątpliwość co do tego, czy należy ustanowić władzę radziecką. Jeden po drugim, wzruszająco i radośnie, mówcy oświadczali, że ich najszczerszym marzeniem jest zostać przyłączonym do Ukraińskiej Republiki Radzieckiej. Z satysfakcją patrzyłem, jak klasa robotnicza, chłopi i inteligencja pracująca zaczynają rozumieć nauki marksizmu - leninizmu(...) Mimo wszelkich wysiłków, podejmowanych przez władców Polski w celu podważenia naszej doktryny i zastraszenia ludności, idee Lenina żyły i rozkwitały w Zachodniej Ukrainie(...)” Stosunek Ukraińców do Polaków we wrześniu i październiku 1939 roku był wrogi. Zgrupowania nacjonalistyczne (OUN) przyglądały się z satysfakcją na destrukcyjną działalność Armii Czerwonej na Kresach Wschodnich. Od końca września 1939 r. do 21 czerwca 1941 r. Ukraińcy masowo wstępowali do milicji i NKWD. Brali udział w aresztowaniach polskich uczestników wojny z bolszewikami w latach 1918-20. Ochoczo uczestniczyli w wywożeniu Polaków na Syberię – głównie osadników wojskowych. Pierwszy sekretarz rajkomu partii w Moczułkach w dwa tygodnie po pierwszej wywózce (10.02.1940) dziękował publicznie nauczycielom ukraińskim za pomoc w usunięciu krwiopijców. Wypadki denuncjowania Polaków przez ludność ukraińską były na porządku dziennym. Oddajmy głos jeszcze raz Władysławowi Dębskiemu: ,,Administrację naprędce zorganizowali ,,sowieci” tzw. Rosjanie i Ukraińcy z terenów Związku Radzieckiego. Zaczęła się instalować ,,sowiecka władza”. Miejscowi Ukraińcy z Żydami utworzyli tymczasową radę. Agitacją antyreligijną zajmowali się Ukraińcy: Mykita Pietruszewskyj i Wsiewołod Waszczuk. Szczególnie nauczyciel Pietruszewski miał za sobą kryminalną przeszłość. Uczennica klasy piątej Tereska Markowska na pytanie jak idzie nauka odpowiada: ,,nie za bardzo bo po rusku a nauczyciel Pietruszewski naśmiewa się z Matki Boskiej i Pana Jezusa. Wtedy tak mnie boli koło serca.” Tworzenie polskiego podziemia niepodległościowego w takich warunkach było niemożliwe. Sowieci rozbudowali gęstą sieć organów NKWD, rozwinęli przy pomocy miejscowej ludności ukraińskiej wnikliwą obserwację ludności, a także zatrudniali licznie dobrze płatnych konfidentów (najliczniejszych wśród Żydów i Ukraińców). Aresztowani Polacy ginęli w więzieniach i łagrach a masowe aresztowania rozbiły konspirację ZWZ-AK na Kresach Wschodnich. Nastroje proradzieckie ludności ukraińskiej trwały krótko, bowiem represje ze strony władzy sowieckiej objęły nie tylko Polaków ale także Ukraińców. Nacjonaliści ukraińscy, którzy z zadowoleniem przyjęli klęskę państwa polskiego, spotkali się z brutalnymi prześladowaniami. Narastały tendencję antysowieckie o wyraźnym zabarwieniu nacjonalistycznym. Coraz więcej zwolenników zaczęło uzyskiwać OUN przeważnie na Wołyniu. Władze sowieckie tępiły wszelkie przejawy dążeń narodowo - niepodległościowych. Główni przedstawiciele ukraińskiego ruchu schronili się na terenach okupowanych przez Niemców. Na terenie III Rzeszy działacze OUN znaleźli opiekę i schronienie. W Niemczech pod kierownictwem Abwehry szefostwo OUN-Bandery tworzyło własne, konspiracyjne organizacje, przygotowywane do przejęcia administracji na Ukrainie po wkroczeniu tam Niemców. W 1940 roku Niemcy wprowadzili na tereny okupowane przez Sowietów, przeszkolonych Ukraińców. Prowadzili oni działalność terrorystyczną oraz rozpoznawczo - dywersyjną. Ukraińcy tym razem liczyli na to, że pod protektoratem Niemiec będzie można utworzyć ,soborną samostijną” Ukrainę.